NSƯT Sĩ Tiến: Tôn trọng khán giả là làm nghệ thuật có suy nghĩ, có trách nhiệm

P.V: Thưa đạo diễn, sau tổng duyệt và công diễn, báo chí và mạng xã hội đều dành cảm tình cho vở diễn họ “cười nghiêng ngả rồi khóc không dứt” khi nói về vở kịch "Quân khu Nam Đồng". Ông và các nghệ sĩ tham gia dàn dựng tác phẩm đón nhận làn sóng này như thế nào? 

NSƯT Nguyễn Sĩ Tiến: Thực ra, khi dựng Quân khu Nam Đồng, chúng tôi đặt mục tiêu là làm một vở diễn tử tế, chạm được vào cảm xúc thật của khán giả. Vì vậy, khi những phản hồi đầu tiên xuất hiện, những tiếng cười vang lên rồi lặng đi rất lâu, những giọt nước mắt rơi một cách tự nhiên, chúng tôi vừa xúc động, vừa có chút… dè dặt.

Xúc động vì thấy câu chuyện của mình đã gặp được người xem. Dè dặt vì hiểu rằng, càng được yêu thương bao nhiêu thì trách nhiệm của người làm nghề càng lớn bấy nhiêu. 

Điều khiến tôi vui nhất không phải là hàng ghế kín chỗ, mà là việc vở diễn trở thành cơ hội gắn kết, trao đổi với nhau sau khi bước ra khỏi rạp.

Cuốn truyện dài của Bình Ca từng được coi là “hiện tượng xuất bản”, với nhiều lần tái bản trong thời gian ngắn. Điều gì khiến ông quyết định chuyển thể và dựng vở sau hơn 50 năm so với bối cảnh trong truyện?

- Chính độ lùi thời gian ấy lại khiến vở diễn trở nên cần thiết với hôm nay. Đây không chỉ là câu chuyện về chiến tranh hay một khu gia binh trong quá khứ, mà là câu chuyện về tuổi trẻ trong hoàn cảnh khắc nghiệt, nơi con người buộc phải lớn lên rất sớm, học cách yêu thương, che chở và chịu trách nhiệm với nhau.

Tôi tin rằng, dù sinh ra ở thời nào, người trẻ vẫn luôn mang trong mình những câu hỏi giống nhau: tôi là ai, tôi sống vì điều gì, tôi phải đối diện với mất mát ra sao. Quân khu Nam Đồng trả lời những câu hỏi ấy bằng ký ức, nhưng lại vang lên rất rõ trong hiện tại.

Thời điểm này, tôi thấy khoảng trống trong gia đình, cha mẹ bận mưu sinh, con cái lớn lên với màn hình nhiều hơn với cái ôm, những cuộc trò chuyện trao đổi thân tình, có một sự tương đồng rất lạ với khoảng trống vì chiến tranh ngày xưa.

Nên vở kịch không chỉ là câu chuyện của một thế hệ đã qua, mà là cơ hội để sân khấu đặt một câu hỏi mới cho hiện tại: Khi trẻ em thiếu vắng sự dẫn dắt, chúng sẽ lớn lên bằng cái gì?

Về mặt dàn dựng, đâu là lựa chọn mang tính “bước ra khỏi vùng an toàn” của anh?

 - Lựa chọn lớn nhất  và cũng mạo hiểm nhất là không biến ký ức thành bảo tàng. Chúng tôi không kể lại toàn bộ câu chuyện, không minh hoạ lịch sử, mà chọn những lát cắt rất đời: sân chơi, khu tập thể, những cuộc cãi vã, những lần đánh nhau trẻ con, những rung động đầu đời.

Chiến tranh hiện diện như một cái bóng luôn ở đó, luôn tác động nhưng không áp đảo đời sống con người. 

Không gian sân khấu được thiết kế như một khu tập thể nén chặt ký ức: dãy nhà cũ, sân chung, lớp học trên cao, chiến trường thấp thoáng ở phía xa.

Có những cảnh, ba không gian đồng hiện - lớp học nơi cô giáo nhớ học trò, sân khu tập thể rộn rã tiếng trẻ, và chiến trường nơi những người lính đối mặt mất mát để khán giả thấy rõ: mỗi lựa chọn của đám trẻ đều kéo theo những chấn động vượt khỏi phạm vi một “trận đánh nhau ở cổng trường”. 

Cái hay của bản gốc là tiếng cười không tách khỏi những mất mát, trái lại, nó là cơ chế tự vệ của con người trước tổn thương. Biên kịch Phạm Ngọc Tiến giữ trọn tinh thần ấy, nhưng khi lên sân khấu, chúng tôi không bê nguyên các mảng gây cười, mà để tiếng cười bật ra từ tình huống sống: thầy cô bất lực mà vẫn thương học trò, lũ trẻ nghịch dại nhưng lại sống chết vì nhau, những ông bố bà mẹ lúng túng trong cách thể hiện tình yêu.

Khi tiếng cười được đặt đúng chỗ, khán giả càng thấy nghẹn hơn ở những cảnh lắng đọng. Ê-kip muốn người xem được cười thoải mái, rồi đột ngột nhận ra mình đang rơi nước mắt, thấy ở đó một phần thanh xuân, một phần gia đình mình.

Trong truyện, những trận đánh nhau của đám con nhà lính là “đặc sản”, nhưng trên sân khấu, nếu làm quá tay thì rất dễ bị hiểu là tôn vinh bạo lực học đường. Anh đã tự “kiềm chế” mình như thế nào ở những cảnh này?

- Chúng tôi không dàn dựng các cảnh đánh nhau như hành động anh hùng hay chiến công. Đó là những va chạm rất trẻ con, rất bản năng, nơi sự bốc đồng luôn đi kèm với hậu quả.

Trên sân khấu, tôi chủ động tiết chế hành động, tập trung vào tâm lý sau mỗi cuộc xung đột: nỗi sợ, sự ân hận, những vết thương tinh thần. Điều quan trọng là khán giả thấy được giá phải trả, chứ không phải sự phấn khích.

Những đứa trẻ lớn lên giữa bom đạn, giữa thiếu vắng, nhưng chúng không hư đi, bởi xung quanh vẫn còn những người mẹ kiên cường, những người thầy, người lính âm thầm nâng đỡ. Hôm nay, hoàn cảnh có thể khác, bởi có thể là áp lực kinh tế, là khủng hoảng tinh thần, là mạng xã hội… nhưng cách chúng ta lựa chọn sống tử tế, bảo vệ nhau, và dạy con mình biết yêu thương thì chưa bao giờ là chuyện cũ.

Từ sau đêm công diễn đầu tiên, trên Facebook, Instagram xuất hiện rất nhiều dòng trạng thái về vở diễn. Có người nói “khóc không kìm được”, có người bảo “một thời tuổi trẻ sục sôi trở lại, xem xong chỉ muốn gọi điện cho bạn cũ, cho bố mẹ”... Anh có đọc những phản hồi đó không? 

- Tôi có đọc, những dòng chia sẻ khiến tôi phải dừng lại rất lâu. Những phản hồi đó nhắc chúng tôi rằng sân khấu luôn có khả năng kết nối con người với con người – điều tưởng chừng đang bị lãng quên trong đời sống hiện đại. đó là món quà lớn nhất: vở diễn trở thành một “cái cớ” để cả nhà đi xem kịch, rồi cùng nhau nói chuyện về trách nhiệm, về lựa chọn, về tình thân.

Trước phản ứng ấy, Nhà hát Tuổi trẻ Việt Nam đã nhanh chóng tăng suất diễn, lịch diễn tháng 12 hầu như kín chỗ. Anh có nghĩ đây là tín hiệu cho thấy khán giả vẫn đang “chờ” những vở kịch như thế này? 

- Vở diễn nhắc nhở chúng tôi, những người làm nghề rằng khán giả xứng đáng được tôn trọng bằng những tác phẩm có suy nghĩ, có trách nhiệm, có lao động nghệ thuật nghiêm túc. Khán giả không quay lưng với sân khấu. Họ chỉ đang chờ những tác phẩm đủ chân thành, đủ sâu sắc và đủ tôn trọng cảm xúc của họ. 

Quân khu Nam Đồng cho thấy rằng, khi sân khấu dám đi vào những vùng ký ức chung, dám đối thoại với người trẻ bằng ngôn ngữ của hôm nay, thì khán giả sẽ đến.

Tôi hy vọng, khi bước ra khỏi rạp, khán giả không chỉ nhớ đến một khu tập thể đã xa, mà còn muốn ôm con mình lâu hơn một chút, nhắn cho bạn cũ một tin nhắn, hoặc đơn giản là lắng nghe nhau kỹ hơn. Nếu làm được điều đó, với tôi, vở diễn đã hoàn thành sứ mệnh.

Xin cảm ơn đạo diễn!

Theo Báo Văn hóa