Tiếng trống Chèo ngân trên Miền quan họ: Khơi dậy sức sống bền bỉ của sân khấu truyền thống

Trên miền đất Kinh Bắc thấm đượm câu ca quan họ, tiếng trống Chèo lại vang lên, ngân dài như lời khẳng định rằng có những giá trị càng thử thách càng sáng, càng đi qua bão giông thời gian lại càng vang vọng.

Hội tụ tinh hoa – lan tỏa hồn dân tộc

Suốt hơn 10 ngày qua, Bắc Ninh như khoác lên mình chiếc áo hội rộn ràng. Trung tâm Văn hóa - Triển lãm tỉnh luôn sáng rực ánh đèn sân khấu; tiếng trống Chèo, tiếng phách, tiếng hát ngân vang như đánh thức ký ức nghệ thuật hàng trăm năm. Khán phòng đêm nào cũng kín chỗ, nhiều khán giả đứng xem đến tận phút cuối. Gần 1.000 nghệ sĩ, diễn viên, nhạc công của 12 đoàn nghệ thuật đã mang đến một bức tranh đa sắc, sống động về đời sống Chèo đương đại.

Trong số đó, nhiều tác phẩm để lại dấu ấn mạnh mẽ. “Nặng gánh sơn hà” của Nhà hát Chèo Hà Nội dẫn người xem trở về thời kỳ biến động hơn ngàn năm trước, với góc nhìn mới mẻ, nhân văn về Thái hậu Dương Vân Nga – người phụ nữ đặt lợi ích quốc gia lên trên mọi định kiến.

“Ký ức dòng Thương” của Nhà hát Chèo Bắc Ninh lại tái hiện vùng đất Hà Bắc thời chống Mỹ cứu nước. Dòng sông Thương, nhân chứng lặng lẽ của biết bao hy sinh, trở thành mạch cảm xúc xuyên suốt, nối kết những câu chuyện về tình yêu, tình mẹ, tình đồng đội, về niềm tin sắt đá vào ngày chiến thắng. Giữa khói lửa chiến tranh, những làn điệu Chèo và dân ca Kinh Bắc vang lên càng thêm tha thiết, như giữ lại phần trong trẻo của tâm hồn Việt.

Trong “Thiên mệnh”, hình ảnh vợ chồng Thái sư Trần Thủ Độ giữa bộn bề quốc sự được xử lý bằng thủ pháp kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất Chèo truyền thống và âm hưởng quan họ mượt mà. Sự hòa trộn tinh tế giữa tính sử thi và trữ tình đã khiến vở diễn vừa sang trọng về cấu trúc, vừa chạm đến tầng sâu cảm xúc người xem.

Nghệ sĩ Nhân dân Hoài Thu (Nhà hát Chèo Hà Nội) chia sẻ: “Liên hoan với chúng tôi giống như một cuộc hội ngộ tri âm. Mỗi tiếng vỗ tay của khán giả là một nguồn năng lượng, một lời khích lệ để nghệ sĩ tiếp tục giữ lửa và sáng tạo.”

Khán giả cũng không thể quên những phút nghẹn ngào trong “Mưa đỏ” – nơi những người lính tuổi đôi mươi hiện lên chân thực, kiên cường, sẵn sàng hiến dâng tuổi xuân cho độc lập Tổ quốc. Ngôn ngữ Chèo trong nhiều vở được cách tân đáng kể: lớp diễn gọn, nhịp nhanh, tiết tấu hiện đại nhưng vẫn giữ được chất thơ, chất ngâm, chất tình riêng có của nghệ thuật truyền thống.

Bên cạnh đó là những đóng góp đa dạng từ các đoàn của Ninh Bình, Thái Nguyên, Quảng Ninh, Nhà hát Sân khấu truyền thống Quốc gia Việt Nam, Nhà hát Chèo Quân đội… tạo nên một “bản đại hợp xướng” của Chèo Việt hôm nay. Tất cả đều chung một điểm sáng: Sự nhân văn thấm đượm và nỗ lực “làm mới” Chèo mà vẫn giữ được hồn cốt dân tộc.

Nhiều khán giả chia sẻ, đến với Liên hoan không chỉ để xem nghệ thuật mà còn để “tìm lại mình”, tìm lại những giá trị tưởng đã quen mà hóa ra chưa bao giờ cũ. Bà Nguyễn Thị Hòa (70 tuổi, phường Tiền Phong) xúc động: “Từ hôm khai mạc đến giờ, tôi không bỏ buổi nào. Các vở diễn vừa quen vừa mới, khiến người xem như được sống lại cả một thời nghệ thuật đã đi qua tuổi thơ.”

Dấu ấn chuyên môn – hành trình lan tỏa bền bỉ

Bà Bùi Thị Thu Thủy, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh, đồng Trưởng Ban Tổ chức Liên hoan cho biết: Công tác tổ chức Liên hoan thuận lợi nhờ có sự quan tâm chỉ đạo của các cấp chính quyền, ngành chức năng và sự ủng hộ của Nhân dân. Thành công lớn nhất của Liên hoan là buổi biểu diễn nào cũng kín chỗ, nhiều khán giả đến sớm hàng giờ và ngồi xem trọn vẹn từng vở diễn. Điều đó cho thấy tình yêu của công chúng đương đại với nghệ thuật truyền thống vẫn cháy bỏng và bền bỉ.

Đáng chú ý, Liên hoan năm nay thu hút lượng lớn khán giả trẻ. Họ cười vang trước những câu thoại dí dỏm, lặng đi trước những cảnh bi thương, rồi dành những tràng pháo tay dài cho từng làn điệu mượt mà. Khi người trẻ tìm thấy hứng thú với nghệ thuật truyền thống, đó chính là tín hiệu cho sự hồi sinh và bền vững.

Về chuyên môn, nhiều tác phẩm được đánh giá cao bởi sự tìm tòi, sáng tạo trong dàn dựng, thể hiện. Lực lượng nghệ sĩ trình diễn kỹ thuật tốt, tinh thần đổi mới mạnh mẽ nhưng không cực đoan. Cơ chế chấm giải năm nay đề cao tính sáng tạo, sức lan tỏa và hiệu quả biểu cảm nghệ thuật.

Hội đồng Nghệ thuật gồm 7 thành viên đều những tên tuổi lớn của làng Chèo Việt Nam như các Nghệ sĩ Nhân dân: Khắc Tư, Quốc Chiêm, Quốc Anh, Quốc Trượng, Ngọc Cải, Doãn Bằng bảo đảm sự công tâm, khách quan và chuyên nghiệp trong đánh giá. Hiện, Hội đồng Nghệ thuật đang xem xét để có kết quả chính xác nhất phục vụ cho tổng kết và trao giải vào đêm 02/11.

Lan tỏa từ miền quan họ - hành trình không dừng lại

Những ngày Liên hoan, Bắc Ninh đón hàng nghìn lượt nghệ sĩ, du khách, người yêu nghệ thuật từ khắp nơi đổ về. Giữa lòng đô thị hiện đại, tiếng trống Chèo vang lên, hòa trong hương quan họ, tạo nên một không gian văn hóa đặc biệt: Vừa truyền thống, vừa đương đại; vừa bình dị, vừa sang trọng.

Hình ảnh những buổi diểu diễn luôn kín chỗ, những nghệ sĩ hóa thân trên sân khấu cùng tiếng hát ngọt ngào ngân dài giữa phố phường đã trở thành biểu tượng đẹp của vùng quê Kinh Bắc - cái nôi của dân ca quan họ, một nét văn hóa đặc sắc của dân tộc đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Sự thành công của sự kiện không chỉ nằm ở quy mô hay số lượng tác phẩm mà ở “tình yêu còn nguyên vẹn” của công chúng dành cho nghệ thuật Chèo. Buổi biểu diễn nào cũng kín mít khán giả; nhiều khán giả đến sớm hàng giờ để có chỗ đẹp; nhiều người ngồi suốt gần ba tiếng mà vẫn say mê, tập trung xem biểu diễn. Đó là minh chứng mạnh mẽ nhất cho sức hút của sân khấu truyền thống trong đời sống hiện đại.

Liên hoan Chèo toàn quốc 2025 không chỉ là một sự kiện nghệ thuật. Đó còn là lời khẳng định rằng: Chèo vẫn sống, sống mạnh mẽ, sống sâu trong lòng công chúng; và trên miền quan họ, ngọn lửa truyền thống ấy đang tiếp tục lan tỏa, được trao truyền, nuôi dưỡng bền bỉ cho hôm nay và mai sau.